SMOKİN
KELİMESİNİ DEŞERSENİZ ALTINDAN
TÜTÜN ve DUMAN ÇIKAR
Smokin ile tütün ve duman kelimelerinin nasıl bir alakası olabileceğini hiç düşündünüz mü?
Aralarında öyle de bir ilişki var ki,
Birazcık derine indiğinizde gayet ilginç bir hikaye çıkıveriyor karşınıza.
Smokin birçok özel gün için tercih edilen şık bir giysi,
Siyah ceket ile pantolonu bembeyaz bir gömlek ve papyon ile tamamlayınca, smokin zarafet kelimesinin karşılığını dolu dolu veriyor.
Peki,
Hiç düşündünüz mü smokin kelimesi hayatımıza ne zaman ve nasıl girmiş?
Smokin kelimesinin kökenlerinde, ilginç bir şekilde "smoking" ile ilişkili olarak tütün, sigara ve duman sözcükleri yatıyor...
Tütün Kelimesinin Türeyişi
Nişanyan Sözlük dilimizdeki tütün kelimesinin “duman” sözcüğünden evrildiğini,
Ve,
Eski Türkçe “tüt” fiilinden “-in, -ün” ekiyle türetildiğini söylüyor.
Ki,
Aslında iç içe kavramlardan oluştuğunu görüyoruz.
Tütün oldukça eskiye dayanan Türkçe bir kelime,
Hatta o kadar eski ki, Uygurca kaynaklarda bile yer alıyormuş.
“kaltı lenχua sayu tütün tüterçe / her bir lotus çiçeği sanki duman tüter gibi”
Yani,
Dilimizdeki tütün kelimesi, Batı dillerinde yer alan “tobacco” dan köken almıyor,
Binlerce yıldır bizimle olan yerli ve milli bir sözcüğümüz kendileri; çıkış zamanında şu an kullandığımız anlamda değilmiş o ayrı…
Sigara Kelimesinin Kökeni
Sigara ise Türkçe’ye Fransızca cigare sözcüğünden geçmiş,
Anlamı “bükülmüş tütün çubuğu, puro” …
Ve,
Sigara kelimesinin ilk defa 1688’de kullanıldığını görüyoruz.
Gerçi,
Fransızca’ya ise İspanyolca aynı anlama gelen cigarro sözcüğünden nakil…
Zamanında İspanyolların en büyük sömürgeci millet olduklarını düşündüğümüzde,
Yeni karadan öğrenilen bir şeyin, Batı dillerine İspanyolca üzerinden aktarılması hiç de şaşırtıcı değil…
Sigara, daha doğrusu cigarro kelimesi ise Meksika İspanyolcası’ndaki sicar, yani “tütün içmek” fillinden alıntı,
Bu fiil ise Maya dilindeki sic “duman, tütün” sözcüğünden türetilmiş.
Özetle,
Beyaz adam yeni toprakları keşfetmek için sefere çıktığında,
Zaten oralarda yaşamakta olan kadim topluluklara ait bir kelimedir bu…
Keşke el koydukları, gasp ettikleri ve içerisini boşalttıkları sadece kelimeler olsaydı!!!
Oysa…
Tütün önceleri şamanik ayinlerin bir parçasıydı,
Kutsallık atfedilen bir ritüelden, keyif verici bir meşgaleye dönüşümü ise yine soluk benizlilerin sayesinde olmuş.
Sefarad Yahudileri, Rodrigo Jerez ve Tütünün İlk Kurbanı ile Tütün ve Sigara Bağımlılığının Sorumluları Colombus ve Diğer Soluk Benizlilerdir başlıklı paylaşımlarda bu konunun detaylarını aktarmıştım;
Bu yazılarda oldukça ilginç ve anonimleşmemiş bilgiler bulacağınızı peşinen söyleyebilirim.
Bir de sigaranın izmariti var değil mi?
İzmarit sözcüğünün kökenini ben pek bir anlamlı buldum.
Dilimize İtalyanca “smarrito” kelimesinden geçmiş,
Anlamı ise “kayıp, ziyan” …
Demek ki,
Atalarımız sigaranın izmaritini ziyan olan şey olarak görmüşler,
Ve,
Bu İtalyanca kelime özde ilk anlamını koruyup, ancak biraz evrimleşerek dilimize yerleşmiş.
Tütünün Avrupa ve Dünyanın Geri Kalanına Yayılışı
Columbus ve dönemdaşı diğer seyyahlar tarafından Avrupa Kıtasına getirilen tütün, o dönemlerde çok kıymetli ve nadir bulunan bir madde olarak kabul görür.
Ancak,
Bu kıymetli madde başlangıçta sadece saraylarda ve varlıklı sınıf tarafından,
Ve de,
Şifa amacıyla tüketilmektedir.
Avrupalı aristokratlar tütünün baş ağrısına iyi geldiğine ve insanı rahatlattığına inanıyorlardı.
Tütünün Avrupa macerasındaki kırılma noktasının mimarı ise Portekiz’de Fransız elçisi olarak görev yapan Jean Nicot ’dur.
Nicot Fransa kraliçesine tütünü öksürük, astım, baş ağrısı, mide hastalıkları ve kadın hastalıklarına iyi geldiği gerekçesiyle takdim eder.
Bu mucizevi iksir sayesinde kraliçenin baş ağrıları geçer,
Ve,
Jean Nicot’a yüklü bir ödül verir.
Tütünün de şöhreti bu üst düzey referans ile iyice artar.
Hatta,
Bu nedenden ötürü tütün bir dönem bazen “Kraliçe Otu”, bazen de “Sefir Otu” olarak anılmıştır.
Smokin İngilizce Kökenli bir Kelimedir
Tütün çok kısa sürede aristokrasi içerisinde önemli bir yer edinir,
Ve,
Tütün içmek tam bir soylu davranışına dönüşür.
Önemli davetlerin ve iş görüşmelerinin en müstesna sunumu tütün eşliğinde gerçekleşiyordu.
Tütün içenler, özel etkinliklere “smoking jacket” adı verilen çok şık elbiseleriyle katılırlardı.
Ki,
Daha sonrasında tüm seçkin davetlerin resmi kostümüne dönüşen bu giysiye kısaca “Smokin” denilecekti…
Tütün içenler, özel etkinliklere “smoking jacket” adı verilen çok şık elbiseleriyle katılırlardı, ki daha sonrasında tüm seçkin davetlerin resmi kostümüne dönüşen bu giysiye kısaca “Smokin” denilecekti…
Özetle,
Smokin İngilizce kökenli bir kelimedir,
Ve,
Bu sözcüğün kökeni tütün içme ceketi ‘ne dayanır,
Çünkü,
Smokin İngilizce smoke “tütmek, sigara içmek” fiilinden “-ing” ekiyle türetilmiştir.
Smokin Nedir ve Neden Sigara İçerken Giyilir?
Esasen neden sigara içerken smokin giyildiğinden bahsetmek smokin nedir sorusu için daha açıklayıcı bir cevap olur.
Bunun aslında birkaç nedeni var.
İlki yukarıda da belirttiğim üzere tütün yeni keşfedilen Amerika kıtasından Avrupa’ya getirildiğinde ilk olarak aristokrasi ve yüksek sosyete içerisinde kabul görür,
Ve,
Tütün içmek bir soylu davranışı olarak algılanır.
Bu sosyal zümrelere mensup kişiler, hemen hemen her konuda olduğu gibi kılık – kıyafetleri bakımından da avamdan ayrılmaktaydılar.
Şaşalı yaşamlarının o dönemin en şatafatlı ve gösterişli giysileriyle bezenmesi zaten bir statü sembolüydü.
Ancak daha önemlisi,
Smokin standart elbiselik kumaş yerine, ipek ve kaşmir ile dokunmuş kumaşlar ile dikilir,
Ki,
Bu kumaşların gözenekli yapısının bir özelliği olarak smokin kapalı ortamlarda kötü kokuyu üzerine çekerken,
Dış ortamda havalandırıldığında bu kötü kokuyu diğer dokumalara göre çok daha hızlı salıyormuş.
Hatta,
Bu özellik, 1800’lere geldiğimizde Tuxedo’nun doğuşuna da öncülük etmiş.
Smokin Nedir Diye Başlayıp Nerelere Geldik...
Gündelik hayatta düşünmeden sarfettiğimiz birçok kelime gibi bu örneğin altında da bir hikaye yatıyor.
Oysa,
Gördüğünüz üzere “smokin nedir?” sorusunun cevabı, usta bir terzi eliyle belli bir kalıba sokulmuş kumaştan daha fazlası…
Bu ve çok daha etkileyici daha ne muhteşem örnekler var halbuki,
Fırsat buldukça, elimden geldiğince, dilim döndüğünce paylaşmaya devam edeceğim.
Kelime kökenin sihirli dünyasına girdiğinizde sizi konudan konuya,
Kuşaktan kuşağa,
Hatta çağlar arasında gizemli bir yolculuğa çıkarıyor.
Tıpkı bu örnekte de olduğu gibi,
Duman, tütün, sigara ile başlayan bir macera sizi smokin ile tanıştırabiliyor.
Geri bildirim: Tütün Kullanımında Kritik Miktar Nedir?
Geri bildirim: 3 Haziran 1963 Nazım Hikmet'in İlk Öldüğü Gün Değildir!!!