KAPADOKYALI ARETAEUS:
DİYABETİ TAM 1800 YIL ÖNCE
TANIMLAYAN HEKİM
Kapadokyalı Aretaeus,
Diyabet, depresyon, melankoli, epilepsi gibi modern hayatın sağlık sorunlarını günümüzden 1800 yıl öncesinde tanımlamıştır….
Kapadokyalı Aretaeus
Aretaeus, antik dönemde yaşamış bir hekim ve filozoftur.
Daha önce başka bir yazıda da belirttiğim üzere “hekim” kelimesi Arapça “hkm” kökünden geliyor,
Tıpkı bir hüküm vermekle görevli diğer meslekler olan “hâkim” ve “hakem” gibi…
Bugünkü yazımın kahramanı da bu kelimenin hakkını dolu dolu veren ilk ve önder karakterlerden bir tanesi…
Antik dönem tıbbı, günümüz tıbbının temellerini atan birçok önemli figürle doludur,
Bunların en önemlilerinden biri Kapadokyalı Aretaeus ‘dur; Osmanlı kaynaklarında ise Kayserili Arete olarak yer alır.
Günümüzden yaklaşık 1800 yıl önce yaşayan Kapadokyalı Aretaeus diyabet ve psikiyatrik hastalıklar başta olmak üzere birçok hastalığı tanımlayan,
Ancak,
Nedense pek az bildiğimiz bir tıp insanı…
Aretaeus 'un Hayatı ve Eğitimi
Aretaeus, yüzyıllar önce İskenderiye’de doğar..
Ardından,
Tıp eğitimini dönemin en önemli bilim merkezi olan yine İskenderiye’deki okullarda tamamlar.
Ne yazık ki hayatı hakkında çok fazla bilgiye sahip değiliz,
Ancak,
Bize bıraktığı miras sayesinde adını tıp tarihine altın harflerle kazıdığını çok rahatlıkla söyleyebiliriz.
Aretaeus 'un Araştırmaları
Aretaeus ‘un modern tıbba sağladığı en önemli katkılarından biri, birçok hastalığı detaylı bir şekilde inceleyip tanımlamasıdır.
Hatta,
Şeker hastalığı (diyabet), gut hastalığı, kuduz, epilepsi gibi birçok hastalığın semptomlarını şaşırtıcı şekilde isabetli tanımlamıştır ki birçoğu hala günümüzde bile kullanılmaktadır.
Vücut Sıvıları ve Denge:
Aretaeus, vücut sıvılarının önemini asırlar öncesinden anlamış ve bunları insan sağlığıyla ilişkilendiren bir bilge,
Bu konuda elimizde bir kayıt yok,
Lakin,
Bana kalırsa o dönem için marjinal sayılabilecek fikirleri nedeniyle dönemdaşları ona kesin “kaçık” demişlerdir…
Ona göre vücutta dört temel sıvı bulunur: Kan, safra, siyah safra ve balgam…
Bu düşünceyle,
Söz konusu sıvıların dengeli bir şekilde çalışmasının insan sağlığını etkilediği fikrini ortaya atmış…
Ek olarak,
Oluşacak dengesizliklerin hastalıklara yol açabileceğini belirterek, tedavide bu dengenin korunması gerektiğini savunmuştur.
Diyabetes Mellitus İlk Aretaeus Tarafından Tanımlanmıştır
Diyabetes mellitus (kısaca diyabet ya da şeker hastalığı), günümüzde milyarlarca insanı etkileyen bir sağlık sorunu…
Hatta,
Yeryüzündeki tüm diyabetlileri tek bir yere toplayacak olsanız, orası dünyanın en büyük ülkesi olacak.
Özetle bu kadar çok kişiyi etkileyen bir durum…
Peki…
Günümüzden 1800 yıl önce yaşamış bir kişinin diyabetes mellitus ile nasıl bir ilgisi olabilir?
Oysa ki biz diyabeti modern çağın hastalığı sanıyorduk, öyle değil mi?
Esas olarak, diyabeti bundan 1800 yıl evvel ilk tanımlayan hekimin Kapadokyalı Aretaeus olduğunu biliyor muydunuz?
Aretaeus vücuttaki dengesizlik nedeniyle idrarla birlikte şekerin atıldığını doğru bir şekilde tespit etmiştir.
Bu gözlemleri, modern tıp dünyasında diyabetin anlaşılmasına ve tedavi edilmesine büyük katkılar sağladı.
Diyabetes Mellitus Kelimesinin Kökeni
“Diabetes mellitus” hemen hemen herkesin bildiği gibi şeker hastalığı anlamına gelen Latince bir terimdir.
Bu hastalığın isim babası Kapadokyalı Aretaeus ‘dur.
Antik çağlardan beri kullanılan ” Diabetes “ sözcüğü “geçiş” veya “akış” anlamına gelir.
Şeker hastalığının bu ismi almasının nedeni, hastalığın belirtilerinden biri olan yoğun idrar çıkışıdır.
“Diabetes” terimiyle birleşen ikinci kelime ise ” mellitus “…
“Mellitus” kelimesi Latince kökenlidir ve “bal” anlamına gelir.
İlginç bir şekilde,
Şeker hastalarında şeker atılımına bağlı olarak idrarda tatlı bir tadın olması, bu terimin kullanılmasının sebeplerinden biridir.
Kapadokyalı Aretaeus şeker hastalığını “…etlerin ve uzuvların sulanarak idrar haline geçmesidir” şeklinde tanımlıyor.
Ona göre,
Bu hastalığa tutulan kişiler su içmeye asla doyamaz ve idrar yapmaktan kendini kurtaramaz.
Çünkü sıvılar vücudundan süzülerek dışarı akar.
Bunun nedenini de böbrekler, mesane, idrar yollarının sanki genişçe açılmış birer kanala benzemesi olarak tarif ediyor.
Hatta daha da ileriye giderek bugün hala kullanmakta olduğumuz diyabet semptomlarını tanımlamıştır.
Polüri (Sık İdrara Çıkma)
Diyabetin en belirgin semptomlarından biri idrara sıkça çıkma durumudur.
Aretaeus, diyabetli hastaların sürekli olarak idrara çıkma ihtiyacı duyduğunu binlerce yıl öncesinden gözlemlemiş.
Ona göre bu durum,
Yani “çok” anlamına gelen “poli” ile “idrara çıkma” anlamına gelen “üri” vücuttaki yüksek kan şekeri seviyeleri nedeniyle böbreklerin daha fazla suyu idrara atmasından kaynaklanır.
Ve,
Bu hipotez günümüzde hala geçerliliğini korumaktadır.
Polidipsi (Aşırı Susama)
Diyabetli kişilerde aşırı susama hissi çok yaygın bir durumdur.
Aretaeus, diyabet hastalarının susuzluğu gidermek için sürekli olarak su içme ihtiyacı duyduğunu belirtmiştir.
Gözlemleriyle çok isabetli olarak tespit ettiği bu durum esasen vücuttaki yüksek kan şekeri seviyelerinin neden olduğu dehidrasyona (sıvı kaybına) bağlı olarak ortaya çıkar.
Polifaji (Aşırı İştah)
Diyabetin bir diğer semptomunu aşırı iştah olarak tanımlamış…
Diyabetli bireylerde sürekli bir açlık hissi ve aşırı yeme isteği vardır.
Bu durum, vücuttaki insülin hormonunun yetersizliği veya direnci sonucu kan şekeri düzeylerinin düzenlenememesinden kaynaklanır.
Bugün modern tıp kitaplarında yer alan bu bulguları, günümüzden tam 1800 yıl önce tespit ederek yazıya dökmek nasıl inanılmaz bir öngörüdür…
Aretaeus 'un Psikiyatrik Hastalıkları Tanımlanması
Aretaeus sadece diyabet ile ilgilenmemiş,
Aynı zamanda psikiyatrik hastalıklar üzerinde de önemli çalışmalar yapmıştır.
Ona göre, zihinsel denge bedenin sağlığıyla doğrudan ilişkili olup,
Melankoli ve depresyon gibi psikiyatrik rahatsızlıklar bedensel nedenlerden de kaynaklanabilir.
Ve,
Bu hastalıkların tedavisinde hem ruhsal hem de bedensel yöntemlerin birlikte kullanılmasını önermiş,
Fikirleri de modern psikiyatri biliminin temel taşlarından biri olarak kabul edilmiştir.
Melankoli, depresyon, mani, sara (epilepsi) gibi ruhsal hastalıkları ayrıntılı bir şekilde tarif etmiş,
Asıl önemlisi,
Sinir hastalıklarını ve ruhsal bozuklukları ayırt ederek histeri, baş ağrısı, mani ve melankoliyi detaylıca tanımlamıştır.
Aretaeus 'un Diğer Katkıları
Aretaeus diyabet ve psikiyatrik hastalıklara ek olarak astım, pnömoni, tetanos, rahim kanseri ve farklı psikiyatrik bozuklukların klasik anlatımlarını verdiği bir dizi hastalığın klinik tanımlarını sunmuş.
Üstüne üstlük,
Çölyak Hastalığının bilinen ilk tanımını da yaparak buna karın hastalığı anlamına gelen koiliakos (kolit) adını vermiştir.
Kulunç Kelimesinin Kökeni
Arapça “ḳlnc” kökünden gelen “ḳūlanc” veya “ḳūlinc” “özellikle bağırsakta ani ve şiddetli sancı, kolik” sözcüğü ile eş kökenlidir.
Bu sözcük Eski Yunanca aynı anlama gelen “kōlikós” sözcüğünden evrilmiş olup “kṓlon” “kalın barsak” sözcüğünden türetilmiştir.
Özetle,
Bizim yaygın olarak sırt bölgesinde kas spazmını tanımlamak için kullandığımız “kulunç” kelimesinin kökeni “kolit” sözcüğüdür.
Özetle Aretaeus...
Kapadokyalı Aretaeus ‘un çalışmaları, modern tıp dünyasında derin bir etki yaratmıştır.
Diyabet ve psikiyatrik hastalıkların anlaşılması ve tedavi edilmesi konusunda yaptığı gözlemler ve öneriler, hala günümüzde geçerliliğini koruyor.
Diyabetin belirtilerini, teşhisini ve tedavisini Aretaeus ‘un bilgilerine dayanarak yapıyoruz.
Aynı şekilde, psikiyatrik hastalıkların tedavisinde ruhsal ve bedensel yaklaşımların birleştirilmesi, Aretaeus ‘un fikirlerine dayanıyor.
Özetle,
Kapadokyalı Aretaeus ‘u günümüzden 1800 yıl öncesinden modern hayatın en önemli sağlık sorunlarını tanımlayan bilge olarak hatırlamamız gerekiyor.
