ERİS:
ANLAŞMAZLIK VE REKABET TANRIÇASI
Yunan mitolojisinden gelen isimler sıklıkla ilginç kökenlere sahiptir; örnek olarak bu yazıda son günlerde çok sık duymaya başladığımız Eris ‘in hikayesini paylaşacağım. Öyle ki, Yunan Mitolojisinde Tanrıça Eris ‘in fırlattığı altın elma (apple of discord) ve devamında gelen Paris’in Yargılaması sonucu Truva Savaşı patlak veriyor.
Bu esnada,
Herhangi bir komplo teorisine atıfta bulunmadığımı özellikle hatırlatmak isterim;
Lütfen bu yazıyı okurken öküz altında buzağı aramayınız.
Son dönemde yaygın olarak sirküle olan COVİD-19 varyantına Eris adı verildi,
Ancak öte yandan Eris, Yunan Mitolojisinde geçen bir anlaşmazlık tanrıçasının ismi…
Açıkçası ben, ikisi arasında herhangi bir bağ veya ilişki olduğunu düşünmüyorum.
Özetle,
Bu yazının ana konusu geçmişten günümüze dilden dile aktarılarak ulaşan bir mitin bize vermek istediği kadim mesajlar olacak.
Ama “Böyle de Tanrı mı olur?” önyargısı ile okursanız mesajı kaçırırsınız; bilakis bahsedilen figürleri birer karakter tiplemesi olarak değerlendirmeniz gerekir.
Bununla birlikte,
Uluslararası otorite kurumlar isimlendirme konusunda keşke biraz daha hassas davransalar da, aşı karşıtı ve komplo teorisyenlerinin ağızlarına sakız vermeseler de demeden edemeyeceğim…
Kadim Olana Kulak Verin
Bununla beraber,
Masallara, hikayelere ve mitolojik anlatımlara mutlaka kulak verin derim.
Esas itibarıyla sadece sözlü anlatım ile nakledilenleri kuru kuru dinlemek yerine,
Her birinin içerisine özenle gizlenmiş kadim öğreti ve verilen mesajların içerisindeki sırları aralamaya çalışın…
Bu arada emin olun kültürel kökeni, kaynağı veya çağı fark etmeksizin,
Hiçbirinin, sadece hoşça zaman geçirmek için ya da sırf eğlence olsun diye ortaya atılan kuru lakırdılardan ibaret olmadığını keşfedeceksiniz.
Nasrettin Hoca – Keloğlan masallarından yaratılış destanlarına,
Paganik efsanelerden kutsal kitap öğretilerine kadar,
Tüm kadim metinlerde yer alan hikayelerin alt satırlarında gizli evrensel ahlaki öğretiler ve almamız gereken dersler mevcuttur.
Yunan Mitolojisi
Pamuk Prenses masalında Kötü Kalpli Kraliçe’nin “Ayna, ayna… Söyle bana en güzel kim bu dünyada?” repliğini kim hatırlamaz ki?
İşin doğrusu, eminim hepimiz bu soruyu en az bir kez kendi aynamıza sormuşuzdur.
(ve umarım aldığınız cevap cadınınkinden daha iyidir)
Peki, sizce bu benlik arayışı ve onay alma ihtiyacı ne kadar geriye gidiyor olabilir?
Bu sorunun cevabı için esasen Olympia Tanrılarına ve Yunan mitolojisine kadar uzanmamız gerekiyor.
Eris Ne Demek?
Eris, Yunanca ’da “çekişme” veya “anlaşmazlık” anlamına gelen “eristike” kelimesinden türemiştir.
Ancak bu isim sıradan ve basit bir kelime değildir;
Bilakis bu ad,
Yunan mitolojisinde kaos, rekabet ve anlaşmazlık kavramlarıyla yakından ilişkilidir.
Bu nedenle Eris,
Çekişme ve anlaşmazlığın kişileştirilmiş hali olarak kabul görür,
Ve,
Özü itibariyle menfur kavramlarla yakından bağlı bir tanrıça olarak öne çıkar.
Eris efsanesi,
Esasen insanların yaşamına sızan anlaşmazlıkların ve rekabetin ne denli güçlü yıkımlarla sonuçlanabileceğini anlatır.
Bu Tanrıça Eris Neyin Nesi, Kimin Fesi?
Eris, Zeus ve Hera’nın kızıdır.
Bununla birlikte,
Tanrıça Eris ‘in, Nyx‘in (Gece) kızı olduğu,
Ve,
Dolayısıyla Geras (Yaşlılık), Moros (Kıyamet) ve Thanatos (Ölüm) gibi kardeşlerinin yanında karanlık bir tanrıça olduğu da rivayet edilmektedir…
Eris, en çok insan kanının dökülmesinden zevk alır.
Hatta bazı aktarımlara göre,
Kan dökme arzusu o kadar doyumsuzdur ki,
Diğer tüm tanrılar savaş alanından çekildikten sonra bile yapılan yıkımdan dolayı hâlâ sevinmeye devam etmektedir.
Eris ve Ares İttifakı
Eris ‘in en yakın arkadaşı Ares ‘dir.
Neredeyse her zaman onun yanındadır.
İkisi bir olup şehirleri yağmalarlar.
Eris genellikle bir şehrin sakinlerini paranoyak ve kıskanç hale getirerek birbirlerine karşı kışkırtır,
Ardından çıkan iç çatışma sırasında Ares ordularıyla birlikte gelir, zayıflamış şehri kuşatır ve zaferini ilan eder.
Tanrıça Eris ‘e Romalılar ise yine aynı şekilde “uyumsuzluk” anlamına gelen Discordia adını vermişler.
Yunan mitolojisinde Eris ‘in karşıtı olan tanrıça Harmonia’dır,
Harmonia’ya Roma’da Concordia denir.
Bu esnada,
Antik Yunan’da Eris ‘in hiç tapınağı yoktur,
Esasen sadece kişileştirme işlevi gören bir karakter oyuncusudur.
Eris, Peleus ile Thetis'in Düğününe Davet Edilmeyince...
En ünlü hikayesi, Peleus ile Thetis’in düğününe davet edilmemesi,
Ve,
Bu nedenle düğünde çıkan bir anlaşmazlıkla başlar.
Ancak bu öylesine büyük bir anlaşmazlıktır ki, Truva Savaşının sebebi olacaktır…
Özetlemek gerekirse,
Thetis Zeus’un kızı ve bir deniz tanrıçasıdır.
Kaderinde babasından daha büyük bir oğul doğuracağı yönündeki kehanet nedeniyle,
Zeus onu ölümlü bir adamla evlendirerek bu yazgıyı bozmaya karar verir.
İleride Aşil (Achilleus) ‘in ebeveynleri olacak olan Peleus ile Thetis’in düğününe tüm Olimposlular davetlidir.
Bir kişi hariç…
Doğasındaki saldırganlık ve anlaşmazlığa neden olma eğiliminden dolayı,
Düğün gibi neşeli bir cemiyette Eris ‘in yer almaması gerektiğine karar verilmiştir.
Eris ‘in İntikamı: Altın Elma (Apple of Discord)
Eris, bu düğüne davet almamış olmasına çok öfkelenir.
İntikamını almak için ise en iyi bildiği hile hurda yöntemlerine başvurur:
- Kıskançlık
- Fitne
- Fesat…
Bu niyetle hiç beklenmedik bir sürpriz olarak düğün meydanına, üzerinde “En güzele” yazan bir altın elma (apple of discord) fırlatır.
Evlilik Tanrıçası ve aynı zamanda Zeus’un karısı Hera,
Bilgelik Tanrıçası Athena ve Aşk ve Güzellik Tanrıçası Afrodit…
Her biri bu altın elmanın kendi hakları olduğunu iddia ederler.
Öyle ya,
Her üç tanrıça da “en güzel” tanımını kendisinin hak ettiğini düşünmektedir ki,
Olaylar tam olarak Eris ‘in planladığı gibi ilerlemektedir.
Hiçbiri altın elma üzerindeki hakkından vazgeçmeyince, nihai kararı vermesi için Zeus’a giderler.
Tanrılar Tanrısı Ulu Zeus, sakalları değirmende ağartmadı ya?
Böyle bir konuda istediği kadar en adil değerlendirmeyi de yapsa,
Diğer iki tanrıçayı karşına alacağının farkında olarak, kararın Paris tarafından verileceğini ilan eder.
Paris’in Yargılaması
Paris’in Yargılaması aslında Afrodit, Hera ve Athena arasında bir güzellik yarışmasıydı.
Ancak…
Tanrıçaların hiçbiri yalnızca güzelliklerinin belirleyici faktör olmasına istekli değildi.
Bu nedenle,
Paris’in Yargılamasına etkide bulunmak için rüşvet teklif ettiler.
Hera, Paris’e anlatılmaz bir zenginlik ve antik dünyanın tüm krallıklarından sorumlu bir konum vaat ederken,
Athena, bilinen tüm beceri ve bilgiyi sunarak en büyük savaşçı ve en bilge ölümlü olmasını sağlayacağını söyler.
Afrodit ise Paris’e tüm ölümlü kadınların en güzeliyle evlenme teklifinde bulunur.
Peki, sizce Paris hangisini tercih eder?
Paris dünya zenginliğini de bilgeliği de elinin tersiyle itmiş,
Ve,
Sonuçta altın elmanın sahibi Afrodit olmuştur.
Günümüz için bile o kadar da şaşırtıcı gelmiyor değil mi?
Paris’in Yargılaması Truva Savaşını Başlatır
Afrodit, en güzel ölümlü kadınla evlenme vaadinin yerine getirilmesini sağlayacaktır da…
Küçük bir sorun vardır!!!
Dünyanın en güzel ölümlüsü olan, Zeus ile Lada’nın güzel kızı Helen zaten Sparta kralı Menelaus ile evlidir.
Bundan dolayı,
Helen’i kaçırmak 1000 gemiyle sefere çıkması ünlü Truva Savaşı’nın fitilini ateşler.
Eris ‘in Hikayesi Bize Ne Anlatıyor?
Yunan mitolojisinde, Eris çekişme ve anlaşmazlığa yol açabilen bozucu ve kaotik güçleri temsil eder.
Sıkça baş belası bir figür olarak çatışmaların katalizörü rolünü üstlenir.
O günden bu yana Eris ismi, nifak ve rekabetin insanlık tarihindeki rolünü yansıtıyor.
Ve,
“Apple of discord” tanımı günümüzde aynı şeyi arzulayan kişiler arasındaki kavgayı anlatmak için kullanılıyor.
Esasen bu hikaye bize,
Mitolojinin sadece bir masal olmadığını,
Aynı zamanda insanların yaşamına şekil veren etkenleri hikayeleştirerek bizden kendimize düşen dersi almamızı söylüyor.
Zaman,
Mekan,
Kahramanlar,
Ve,
Anlatım şekli değişse de esasen dairesel bir döngü içerisinde benzer senaryoların mütemadiyen tekrarlandığına şahitlik ediyoruz.
O kadar güzel tanımlamışsınız ki, katılmamak mümkün değil 🙂
Eris herhalde göçer bir kavim olarak yarımadaya gelen ilk indo european yunan kabilelerinin alıştıkları, yağma ve silah zoruyla toprak ele geçirme ekonomisinden, yeni topraklarına yerleşip barış içinde yaşama ekonomisine geçişte, savaş ihtiyacı ve barış ihtiyacı arasındaki zıtlıktan doğmuş bir Tanrıça. Bir yandan daha çok toprak ve kolonileri arrttırmak için lazım, bir yandan da şehirleşen ve ticaretle zenginleşen kabileler arasındaki iç barışı tehdit ettiği için kaçınılması lazım. Karşıtının harmonia olması da şans eseri değil herhalde. ne kabileler arası ne de komşularla, fitne ve fesat örmeden savaş çıkarmak, yağma yaparak zenginleşmek kolay değil. Eris’e bayağı iş çıkmıştır..:)