MAGAZİN
İÇERİKLİ BİR YAZI
Bugün magazin içerikli bir yazı paylaşmak istedim. Ancak baştan belirteyim, sanırım en son izlediğim magazin programları “Acun Firarda” veyahut “Maraba Telovole” olsa gerek…
Böyle bir girişten sonra, akıllara “Peki o halde bu adam nasıl magazin içerikli bir yazı yazacak?” gibi bir soru gelmesi çok doğal.
Açıklayayım…
Bu yazıda “magazin” veya “magazine” olarak geçen sözcüklerin oldukça ilginç olan kökenlerinden bahsedeceğim…
Bugün magazin içerikli bir yazı paylaşacağım…
Ancak,
Baştan belirteyim,
Sanırım en son izlediğim magazin programları “Acun Firarda” veyahut “Maraba Telovole” olsa gerek…
Böyle bir girişten sonra,
Akıllara “Peki o halde bu adam nasıl magazin içerikli bir yazı yazacak?” gibi bir soru gelmesi çok doğal.
Açıklayayım…
Bu yazıda “magazin” veya “magazine” olarak geçen sözcüklerin oldukça ilginç olan kökenlerinden bahsedeceğim.
Bana kalırsa “magazin” kelimesinin gelişim süreci oldukça ilham verici,
Ve,
Öğrendikten sonra da hemen paylaşmak istedim.
Bakalım siz nasıl bulacaksınız?
Magazin Kelimesinin Kökeni
Magazin kelimesi birçok Avrupa dilinde, kendi özgün yazımı ve telaffuzuyla kullanılıyor.
Örneğin,
İngilizce’de “magazine“
Fransızca’da “magasin“
İtalyanca’da “magazzino“
İspanyolca’da “magasen“
Almanca’da ise “magazin” olarak geçiyor.
Buna ilaveten Türkçe’de de bol bol kullanıyoruz tabii ki…
Peki,
Mağaza, mahzen, hazine, hazne kelimelerinin de magazin ile aynı kökten türediğini biliyor muydunuz?
Magazin Kelimesini Kimin Kimden Aldığı Pek Bir Karışık
“Magazine” kelimesi İngilizce’ye on yedinci yüzyılda Fransızca’dan geçmiş.
Lakin,
O dönemde aslına bakılırsa bugünkü yaygın anlamıyla kullanılmıyordu…
Dilimize ise herkesin bildiği şekliyle yirminci yüzyılın başlarında girmiş,
Buna ilaveten Türk Dil Kurumu sözlüğü bu kelimenin bizim dilimize de Fransızca’dan geçtiğini belirtiyor.
Magazin kelimesinin aslı Arapça "makhzan",
Bu esnada makhzan’ın çoğulu ise "makhazin"...
Aynı kelimenin tekili, çoğulu, fiili farklı anlamlar doğuruyor.
Makhzan sözcüğünün fili khazana, Arapça’da “depolamak” anlamına gelir.
Bu Arapça kelimenin Farsça’da “hazine” anlamına gelen “kanz” kelimesinden geldiği,
Aslının da Aramice “ganj” olduğu söyleniyor.
Sonuç olarak Arapçada makhzan depo, ambar, tahıl ambarı demek.
Ambarlar bazen zemin seviyesinin altında inșa edilir ki,
Zira Türkçe’deki “mahzen” böylece ortaya çıkmış.
Makhzan denen yerlerde zamanla başka mallar da toplanır, depolanır.
Ardından,
Bu mallar daha sonra satışa çıkarılınca o yere artık mağaza denir.
“Magasin” Fransızca’da aynı zamanda “mağaza” anlamına geliyor!!!
On beşinci yüzyılda Fransızca’da,
On altıncı yüzyılın son çeyreğinde de İngilizce’de “magazine” veya “magasin” hala Arapça’daki anlamıyla,
Yani,
Magazin kelimesi depo, ambar olarak kullanılıyordu.
Fakat bu anlam bugün her iki dilde de artık kaybolmuş durumda.
Hal böyleyken magazine kısa bir zaman sonra ordunun konakladığı, ordugâh denen yerlere yahut savaş gemilerinde barut gibi patlayıcı maddelerin depolandığı bölümler için kullanılmaya başladı.
Magazin Mecazi Anlam Kazanıyor
On yedinci yüzyılda Avrupa’da gazete, dergi gibi süreli yayınlar çıkmaya başlayınca “magazin” kelimesi mecazi bir kaydırmayla bu türden yayınlar için kullanılmaya başladı.
Dikkat edilirse, kelimenin çekirdek anlamı depo, depolamak bir yerde toplamak, saklamak;
Bir şeyin bir yerde toplanması, depolanması anlamı o çekirdekten çıkan bütün kelimelere yol gösteriyor.
Burada da dergiler, gazeteler “haberlerin toplandığı yer” olduğu için bunlara “magazine” deniyordu.
Kelime bu yeni anlamıyla İngilizce’de ilk kez 1731’de, The Gentleman’s Magazine dergisinin adında geçiyor.
Bu dergi daha çok, kitaplarda yayımlanmış hikayelerin yanı sıra eğlendirici bölümler de yayımlıyordu.
Bu yayınlar bir süre sonra keyifli haberlerle, resimlerle bezenmeye başlayınca “magazine” kelimesinin bizim bildiğimiz anlamı ortaya çıkar,
Ve,
Türkçe’ye girişi de iște bu yeni anlamıyla olur.
Nişanyan Sözlük “magazin” kelimesinin ilk kez 1936’da, İstanbul Magazin adlı derginin adında kullanıldığını yazıyor.
Demek ki,
Bizim dilimize girişi de tıpkı İngilizce’de olduğu gibi, bir derginin adıyla olmuş.
Magazin İle Kökdeş Sözcükler
Başa dönecek olursak, “makhzan” kelimesinin fiili olan “khazana” Türkçe’deki “hazine” sözcüğünü doğuruyor.
Para, altın yahut her türden değerli şeylerin saklandığı yere “hazine” diyoruz.
Bu kelimeyi Farsça’nın “tutan, koruyan” anlamına gelen “-dar” soneki ile birleştirip “hazinedar” kelimesini türetmişiz ki,
Osmanlı sarayında maliyeden, hazineden sorumlu devlet görevlisini bu unvanla anıyorduk.
Öte yandan,
Hazinenin birazcık kılık değiştirmiş bir biçimi de var Türkçe’de: Hazne…
Hazne de bazı şeylerin toplandığı yer değil midir?
Tıpkı su haznesi, evrak haznesi, mürekkep haznesi, șömine haznesi gibi.
Ateşli silahlarda da fişeklerin yerleştirildiği “fişek haznesi”, yani “şarjör” vardır.
Aynı kelime İngilizce’de de mevcut: “magazine of a gun“,
Yani,
Silahın fişek haznesi…
Gördüğünüz üzere,
Basit bir sözcük olarak görüp hafife alabileceğimiz “magazin” kelimesinin altından bile ne hikayeler çıkıyor…
Kelime köken dünyasına girdiğinizde,
Çoğu zaman hiç düşünmeden otomatikleşmiş olarak kullandığımız sözcüklerin içerisinde nice anlamlar gizli olduğunu farkediyorsunuz.
Bu esnada…
“Kiz” kelimesi, Eski Türkçe’de “kutu, sandık” anlamına gelirmiş.
“Kizlemek” fiili Türkiye Türkçesi’nde ise “gizlemek” olmuş ve “giz” kelimesi de bu fiilden geri türetilmiş.
Yani,
“Gizli” sözcüğü özünde “kutulu, kutulanmış, sandığa kapatılmış” demek oluyor,
Bir nev’i sırlanmış…
Her kelimenin, ardında gizlenen hikayesinden kaynaklı bir ruhu var,
Ve,
Kimi kelimeler, hikayesini bilmesek dahi o ruhu bize bir şekilde geçiriyor;
Tınısıyla,
Kullanıldığı bağlamlarla…
Özetle,
Dillerin ayırdığını kelimeler birleştiriyor!!!
Kaynak:
Etimoloji Işığında Kelimelerin Dünyasında Gezintiler (Bülent Aksoy)
Kesinlikle katılıyorum; hatta çok sevdiğim bir alıntı vardır:
Algılanan gerçek, gerçeğin kendisinden daha gerçektir…
Hiç bir şey göründüğü gibi değildir.